Tradycyjne kotły gazowe i olejowe zasilane są paliwem, które następnie jest w nich spalane – spalana jest mieszanka paliwa i powietrza, w odpowiednich proporcjach. Następnie, spaliny przekazują ciepło wodzie grzewczej w specjalnym wymienniku tzw. wymienniku ciepła spaliny-woda. Po oddaniu ciepła, schłodzone spaliny, wyrzucane są na zewnątrz budynku – do atmosfery.
Wyrzucane spaliny w kotłach tradycyjnych (niekondensacyjnych) zawierają jeszcze sporą ilość ciepła, które bezpowrotnie tracimy – mają one temperaturę: 100-140°C.
Podobnie wygląda praca kotła kondensacyjnego, z tym że, zanim spaliny opuszczą kocioł maksymalnie zostaną schłodzone – odbiera się z nich maksymalną ilość ciepła. W wyniku tego, spaliny opuszczające kocioł mają temperaturę: 30-50°C. W najmniej korzystnych warunkach, przy pracy kotła z maksymalną mocą grzewczą i temperaturze wody grzewczej powracającej z instalacji do kotła 60°C, temperatura spalin wynosi max. 70°C.
Aby maksymalnie schłodzić spaliny stosuje się w kotłach wymienniki o specjalnej konstrukcji lub dodatkowe wymienniki ciepła.
Ze spalin o temperaturze poniżej 57°C wykrapla się woda – kondensat (stąd nazwa „kotły kondensacyjne”). Kondensat ma odczyn kwaśny. Dlatego, materiały z których wykonano kocioł musi być odporny na działanie kondensatu. Najczęściej wymienniki spaliny-woda w kotłach kondensacyjnych wykonane są ze stali szlachetnej lub stopów aluminium – materiałów odpornych na korozję.